HENDE Y TERA DEN HARMONIA

'THE GIRL WHO SILENCED THE WORLD FOR 5 MINUTES' 

Segun calculashon geologico, Tera ta existi pa 4,5 biyon aña. Cambio geologico a determina parti mayor di su existencia. Originalmente un planeta volcanico cayente, despues di algun biyon aña a forma awa cu a fria Tera poco poco. Al fin y al cabo esaki a haci bida posibel. Pero ‘bida’ tambe a tuma varios shen miyon aña pa desaroya for di organismo simpel di un solo celula te cu ser mas compleho. E ultimo den fila di e desaroyo aki tawata hende.

Den historia di desaroyo di tera, en cuanto tempo, hende ta ocupa un luga hopi modesto. Si nos pone e existencia completo di mundo den cuadro di un aña, hende a presenta su mes como ‘homo erectus’ (homber riba dos pia) den apenas e ultimo 15 minut di e aña ey. Y e desaroyo di hende den su propio historia skirbi ta data di e ultimo 60 seconde. Asina mes su impacto, a pesar di e tempo cortico ey, riba mundo manera nos conoce, ta enorme. Asta di tal indole cu el a afecta negativamente e balansa normal di e sistemanan ecologico di Tera y e desaroyo evolucionario di naturalesa.

ANIMALS AND HUMANS SHARING THE STRONGEST BOND

Hende ta distingui su mes for di su predecesornan den e proceso evolucionario pa su capacidadnan cognitivo hopi desaroya. Esey a dun’e un posishon excepshonal na mundo den un tempo relativamento cortico. Riba dje cada bes mas el a posishona su mes riba naturalesa. Si originalmente e tawata parti di naturalesa, despues el e bira maestro y asta doño di naturalesa. E por a dispone di dje manera tawata cumbini’e. Esey el a haci tambe riba gran escala.

Conflicto ta forma gran parte di historia di hende. Originalmente combate sangriente tawata determina e resultado. E ganador tawatin razon. Segun comunidad a bira mas compleho, a busca manera pa solushona conflicto na un manera menos violento. Asina derecho a origina. Cada bes mas a desaroya areglo legal (ley) pa un diversidad creciente di actividad humano. Asina a promove harmonia entre hende. Pa medio di ley, hende (cu poder y placa) tambe por a haya derecho di propiedad riba(parti di) naturalesa.

Ley di propiedad y consecuentemente e derecho pa dispone riba naturalesa a duna hende hopi ganashi desde Revolushon Industrial. Pa naturalesa e sistema aki a resulta di ta fatal. Mientras cu naturalesa tawatin mester di miyones di aña pa desaroya su mes den un balance delica na unda tur tipo di mata y animal por a florece, nos a logra den menos di dos siglo pa stroba e balance aki parcial- of completamente. Nos comportamiento intensivo di consumidor ta(wata) responsabel p’esaki. Nos mester di tin tur cos cu nos ta desea pa un prijs mas abou posibel. Esaki ta bay completamente a costo di naturalesa na unda tur cos tawata por nada y ilimita. Pa comerci esaki ta(wata) un fuente di entrada tremendo cu (t)a defende ferozmente (cu ley den man).

E ultimo decadanan e señalnan, cu harmonia entre hende y naturalesa a sali asina for di balance cu bienestar di cada un y asta sobrevivencia di cada un ta na peliger, ta bira mas frecuente y serio. Hende tambe a realisa su mes esey y den curso di aña a desaroya ley ambiental pa proteha naturalesa den peliger. Pero ta sigui mantene e posishon di tercera rango di naturalesa como obheto.

Pa motibo di e posishon egocentrico aki humanidad simplemente a desaroya ley pa su propio harmonia. Mirando e desaroyo di e ultimo siglonan lo ta mas razonabel pa bira mas modesto y pa mira nos ‘simplemente’ como parti di un unidad mas grandi. Den e unidad aki ta existi varios sistema ecologico cu por mantene e diversidad di naturalesa.

Nos desaroyo ‘avansa’ ta duna nos un responsabilidad grandi. Nos tin cu uza esey pa organisa ley y gobernashon di tal forma cu nan ta promove bienestar y funcshonamento di Tera den su totalidad, incluso hende, y cada comunidad, incluso Aruba. Asina mester drecha e harmonia entre hende y naturalesa a base di reciprocidad y alabes limita/elimina actividad humano dañino. Otorgamento di derecho na naturalesa como (suheto) hunto cu un concientisashon di tur hende pa cu naturalesa ta ofrece e miho perspectiva pa crea harmonia entre hende y su medio ambiente. Haciendo esey nos por evita cu nos ta likida nos isla, nos planeta y consecuentemente nos mes. E pregunta ta si nos ta capas pa pone nos propio interes un banda na tempo pa tuma e pasonan necesario.

Pa un punto di bista fresco riba e posibilidad di derecho pa naturalesa, e tesis ‘De natuur in het geding’ di Micheline Bury ta un introducshon bunita.